SINTAKSIČKO-SEMANTIČKE ODLIKE POPREDLOŽENIH PREDLOŠKOPADEŽNIH KONSTRUKCIJA SA SPACIJALNIM ZNAČENJEM U JEZIKU CRNOGORSKE DNEVNE ŠTAMPE I MEDIJSKIH PORTALA

Abstract

Broj popredloženih predloško-padežnih konstrukcija (za koje se koristi još i termin
predloški izrazi) neprestalno se povećava u savremenom crnogorskom jeziku, a posebno u njegovom
publicističkom stilu. Konverzija ove vrste tumači se kao rezultat uticaja stranih jezika i
potrebe za preciziranjem misli. U radu smo izdvojili i opisali imeničke predloške izraze u oblasti,
u osnovi, u domenu, na polju, u okviru, u sklopu i na nivou, koji u konstrukciji sa imenicom u
genitivu u medijskim tekstovima referišu kategoriju spacijalnosti na apstraktnom planu, te i one
koje, takođe u spoju sa genitivnim oblikom, služe za određenje konkretnih prostornih odnosa:
na području, na prostoru, na teritoriji, u blizini, u sredini, u centru. Cilj je bio da se pomoću metoda
analize i sinteze opiše sintaksa i semantika ovakvih konstrukcija, te da se kroz komparativni
pristup prouči priroda njihovog odnosa sa drugim konkurentnim predloškim sredstvima.Zaključeno
je da analizirane jedinice posjeduju široke i relativno ujednačene mogućnosti na planu
značenja i funkcija, te da su u istraživačkoj građi češće one forme koje vrše pozicioniranje u
okviru apstraktno shvaćenog prostora zbog čega nije očekivana njihova isključivo spacijalizovana
priroda. Bez obzira na adverbijalnu ili adnominalnu funkciju, zajednička karakteristika ovih
popredloženih konstrukcija je obilježje neposrednog prostornog statuiranja i neograničavanja
lokalizatora, te mogućnost semantičke transpozicije tek na unutarkategorijalnom nivou. Dvije
spacijalne potkategorije (apstraktno i konkretno shvaćeni prostor) često mijenjaju semantičke
uloge, pa se predloškim izrazom sa osnovnim značenjem konkretnog prostora konstituiše apstraktni
spacijalni plan i obrnuto. Popredložene predloško-padežne konstrukcije sa mjesnim
značenjem sinonimične su samo u pojedinim slučajevima sa primarnim predlozima i rjeđe sa
drugim složenim predlozima, dok se češće bilježi njihova međusobna korelacija (npr. na teritoriji
/ na prostoru / na području) uslovljena pretežno identičnom semantikom imenice u osnovi
izvedenog predloga.